Συμβόλαιο 2030 με την ελληνική Διασπορά – Διαβούλευση για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό

Αναβάθμιση της εκπαίδευσης στα ελληνικά σχολεία. Κίνητρα για το διδακτικό προσωπικό. Σωστή ενημέρωση των ενδιαφερομένων. Κατάλληλους εκπαιδευτικούς στα ανάλογα σχολεία με γνώση της τοπικής γλώσσας.

Τοποθέτηση του Μιχάλη Δαμανάκη
Ομότιμου Καθηγητή
Πανεπιστημίου Κρήτης

Κατ’ αρχάς ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση και την ευκαιρία που μου δίδεται να εκφράσω την άποψή μου για ένα θέμα που με απασχολεί επί δεκαετίες.
Επίσης, να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια στους διοργανωτές της σημερινής εκδήλωσης, την οποία θεωρώ ως έναν κρίκο στην αλυσίδα που συνδέει το ΠΑΣΟΚ, από την ίδρυση του μέχρι σήμερα, με την Ελληνική Διασπορά.
Ειδικά για την ελληνόγλωσση εκπαίδευσή στη Γερμανία – στην οποία είναι αφιερωμένη η διαβούλευση της 10ης Απριλίου – να υπενθυμίσω ότι κατά την παγγερμανική Νομαρχιακή Συνέλευση του ΠΑΣΟΚ στις 1 και 2 Δεκεμβρίου 1979 συγκροτήθηκε «Ομάδα Σχολικού» με αποστολή τη σύνταξη ενός κειμένου το οποίο θα αποτελούσε τη βάση για την εκπαιδευτική πολιτική του ΠΑΣΟΚ για τα ελληνόπουλα στη Γερμανία.
Στη σελίδα 10 του εν λόγω κειμένου αναφερόταν ρητά: «Η δομή του ελληνικού σχολείου που ακολουθεί εκπονήθηκε κύρια για τους μαθητές που σκοπεύουν να παλιννοστήσουν»
Τότε οι Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία ονειρεύονταν ακόμα την παλιννόστηση· και το ΠΑΣΟΚ είχε εντάξει στο πρόγραμμά του την παλιννόστηση του εργατικού δυναμικού, ιδιαίτερα από την Ευρώπη. Η πολιτική αυτή είχε ως συνέπεια τη δημιουργία των λεγόμενων Ελληνικών Σχολίων στη Γερμανία· μια μορφή εκπαίδευσής που έμελλε να ταλαιπωρήσει τόσο τις ελληνικές κυβερνήσεις όσο και τις μεταναστευτικές οικογένειες.
Δεν θα επεκταθώ στη αξιολόγηση των τότε πολιτικών και των συνεπειών τους, υπογραμμίζω απλά ότι αυτές θα πρέπει να θεωρηθούν και να ερμηνευθούν στο ιστορικό τους πλαίσιο. Τότε, ήταν η εποχή των «Gastarbeiter» με τις κοινωνικά ομοιογενείς «Εργατικές Κοινότητες» και τα αδιέξοδά τους.
Σήμερα, η οικονομική, κοινωνική, πνευματική διαστρωμάτωση της Ελληνικής Διασποράς στη Γεράνια έχει αλλάξει και είναι παρόμοια με αυτή της γερμανικής κοινωνίας, εν γένει. Ιδιαίτερα μετά την ελληνική οικονομική κρίση και τη συνακόλουθη «Νέα Μετανάστευση» η ακαδημαϊκή-πνευματική ελίτ των Ελλήνων της Γερμανίας ενισχύθηκε σημαντικά. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, λοιπόν, θα πρέπει να καταρτιστούν οι νέες πολιτικές.

Ως προς το κείμενο διαβούλευσης, εκτιμώ ότι είναι συγκροτημένο και μπορεί να αποτελέσει βάση για διαβούλευση και για ενδεχόμενες εξειδικεύσεις. Συγχρόνως, όμως, θα κάνω κάποιες παρατηρήσεις με την ελπίδα ότι αυτές θα λειτουργήσουν εποικοδομητικά.
Ξεκινώ με την επίκληση της «μετά COVID εποχής» για να παρατηρήσω ότι ένα επίκαιρο γεγονός, όσο σημαντικό και αν είναι αυτό, δεν αποτελεί στέρεα βάση για ένα κείμενο αρχών. Αν ήταν να πάρει κανείς ένα επίκαιρο γεγονός θα προσφερόταν περισσότερο ο πόλεμος στην Ουκρανία ο οποίος έχει άμεσες και ορατές συνέπειες για την εκεί Ελληνική Διασπορά.
Ως προς τον όρο «Ελληνική Διασπορά» ας υπογραμμιστεί ότι αυτός είναι συμβατικός και χρησιμοποιείται ως τέτοιος για τεχνικούς-επικοινωνιακούς λόγους. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλές διασπορές με διακριτά χρονικά και τοπικά χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
Μια βασική – και για ιστορικού λόγους αναγκαία- διαφοροποίηση είναι μεταξύ Ιστορικής και Μεταναστευτικής Διασποράς. Η πρώτη είναι προϊόν ιστορικών, τραυματικών εξελίξεων και τα μέλη τους απαντώνται σήμερα περί τη Μαύρη Θάλασσα, στην Καυκασία και την Υπερκαυκασία, ενώ η δεύτερη είναι δημιούργημα της μετά το 1890 ελληνικής εργατικής μετανάστευσης και απαντάται και στις πέντε ηπείρους και ιδιαίτερα στις χώρες: ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στο πλαίσιο της ίδιας της Μεταναστευτικής Διασποράς υπάρχουν σημαντικές διαφορές, για παράδειγμα μεταξύ ΗΠΑ και ευρωπαϊκών χωρών, με κυρίαρχη τη διασπορά στη Γερμανία.
Αυτές οι διασπορές έχουν και κοινά στοιχεία τα οποία πρέπει να αναζητηθούν, να αναδειχθούν και να αποτελέσουν τη βάση και το πλαίσιο των όποιων μέτρων του Κέντρου, της Ελλάδας, για τη Διασπορά.
Τα κοινά στοιχεία αναδύονται μέσα από τη μελέτη της σχέσης των Ελλήνων της Διασποράς με την Ελλάδα. Ακριβέστερα, μέσα από τη μελέτη της στάσης τους απέναντί στην Ελλάδα και του αυτοπροσδιορισμού τους σε σχέση με τον ελληνικό πολιτισμό.
Οι σχετικές μελέτες δείχνουν ότι στο ένα άκρο αυτού του σχεσιακού φάσματος βρίσκονται άτομα που δεν μιλούν ελληνικά, δεν γνωρίζουν την ελληνική ιστορία, δεν έχουν σχέσεις με την Ελλάδα κ.λπ., εντούτοις έχουν μια συναισθηματική σχέση με τη χώρα καταγωγής των προγόνων τους· και το σημαντικότερο έχουν συνείδηση της εθνοπολιτισμικής καταγωγής τους και θέλουν αυτή να αποτελεί συνθετικό στοιχείο της πολιτισμικής τους ταυτότητας. Στο άλλο άκρο βρίσκονται εκείνα τα άτομα που δεν διαφοροποιούνται σημαντικά από τους ελλαδίτες Έλληνες.
Αφαιρετικά διατυπωμένο: στη μία άκρη του εκκρεμούς μια «συμβολική ελληνικότητα» και στο άλλο μια ελλαδοπροσανατολισμένη αν όχι «ελλαδοκεντρική ελληνικότητα».
Κοινό στοιχείο και των δύο καθώς και των ενδιάμεσων εκφάνσεων είναι η «συνείδηση της πολιτισμικής καταγωγής» και η βούληση των μελών της διασποράς αυτή η πολιτισμική καταγωγή να αποτελεί συνθετικό στοιχείο της πολιτισμικής τους ταυτότητας.
Αυτή είναι η διαπιστωμένη κοινή βάση όλων των «Ελλήνων της Διασποράς». Αυτή νομιμοποιεί το Κέντρο να φροντίζει για τη Διασπορά και αυτή την κοινή πολιτισμική βάση οφείλει να καλλιεργεί και να προωθεί το Κέντρο.
Το κείμενο διαβούλευσης αναφέρεται στον ελληνικό πολιτισμό καθώς και στη σχέση Κέντρου και Διασποράς και κάνει λόγο για μια «δημιουργική αλληλεπίδραση» μεταξύ τους.
Κατανοώ και εξειδικεύω τη «δημιουργική αλληλεπίδραση» στην κατεύθυνση μιας σχέσης όπου οι Έλληνες της Διασποράς πρωταγωνιστούν και το Κέντρο έχει ρόλο υποστηρικτικό. Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι παρεμβάσεις του Κέντρου είναι αποτελεσματικές εκεί που έρχονται να συμπληρώσουν και να στηρίξουν πρωτοβουλίες της Διασποράς. Άμεσες δυναμικές παρεμβάσεις του Κέντρου έχουν νόημα και επιβάλλονται μόνο όπου διακυβεύονται τα συμφέροντα ή και η ύπαρξη των ελληνικών παροικιών στη Διασπορά – όπως, για παράδειγμα σήμερα στην Ουκρανία.

Το Κέντρο οφείλει να είναι ανοιχτό και ευέλικτο και να προσφέρει ευκαιρίες σε κάθε συλλογικό φορέα ή άτομο της Διασποράς.
Η αρχή της ανοιχτότητας, της υποστηρικτικότητας και της ευελιξίας εφαρμοζόμενη στην εκπαίδευση σημαίνει ότι οι ομογενειακοί φορείς σε συνεργασία με τις εκπαιδευτικές αρχές της κάθε χώρας ή πολιτείας οργανώνουν και προωθούν την ελληνόγλωσση εκπαίδευσή, εντός των θεσμικών πλαισίων και των δυνατοτήτων του κάθε εκπαιδευτικού συστήματος, και η Ελλάδα τους στηρίζει.
Μια εκπαιδευτική πολιτική που λειτουργεί σε αυτή τη λογική μπορεί να αποτελέσει απάντηση στην υπάρχουσα εκπαιδευτική και πολιτισμική πολυμορφία και να δώσει εξειδικευμένες λύσεις σε ειδικά εκπαιδευτικά ζητήματα στην κάθε χώρα.

Είναι αξιέπαινη η προσπάθεια σας να συνομιλήσετε με τον ελληνισμό της Διασποράς και να αφουγκραστείτε τις ανάγκες και τις επιθυμίες του σχετικά με την μόρφωση των παιδιών του, προτού διαμορφώσετε ένα πρόγραμμα.
Η προηγούμενη εμπειρία από τις αποφάσεις των κυβερνήσεων για την εκπαίδευση των Ελληνόπαιδων ερήμην των κατ’ουσίαν ενδιαφερομένων ήταν άκρως απογοητευτική.

Ως Ελληνίδα της Διασποράς, εκπαιδευτικός των ελληνόγλωσσων Σχολείων στη Βαυαρία και μητέρα 2 παιδιών που επισκέπτονται τα ελληνόγλωσσα αυτά Σχολεία έχω διαμορφώσει ξεκάθαρη άποψη μετά από 7 χρόνια καθημερινής τριβής με τα σχολεία αυτά, αλλά και επικοινωνίας με άλλους γονείς που είτε στέλνουν τα παιδιά τους στα ελληνόγλωσσα σχολεία είτε όχι. Θα παραθέσω τις απόψεις μου επιγραμματικά:

• Κάθε χώρα και κάθε περιοχή πρέπει να αντιμετωπίζεται διαφορετικά. Η λογική του ενός συστήματος εκπαίδευσης για όλους είναι στρεβλή και ανεφάρμοστη. Περιοχές με παράδοση χρόνων στην ελληνόγλωσση εκπαίδευση και στήριξη από τις ντόπιες αρχές, όπως π.χ. η Βαυαρία δεν είναι δυνατόν να μπαίνουν στην ίδια μοίρα με περιοχές που δεν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά.
• Είναι άλλο πράγμα η διδασκαλία απλώς της μητρικής γλώσσας σε Τ.Ε.Γ. και τελείως άλλο πράγμα η ελληνική παιδεία που προσφέρεται στα ελληνόγλωσσα σχολεία του εξωτερικού. Και τα 2 έχουν την αξία τους, αλλά εξυπηρετούν διαφορετικές ανάγκες.
• Το πιλοτικό δίγλωσσο πρόγραμμα που εφαρμόζεται στη Βαυαρία από την 1η ως τη 10η τάξη (ως τη δική μας αντίστοιχη Α Λυκείου) είναι κατά τη γνώμη μου πολύ σωστό και ικανοποιεί τις ανάγκες και επιθυμίες πολλών γονέων που το στηρίζουν επιλέγοντας για τα παιδιά τους αυτό το σύστημα εκπαίδευσης. Εξάλλου, όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, η Βαυαρία έχει τα πολυπληθέστερα ελληνόγλωσσα σχολεία.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ

• Η ελληνική και η γερμανική γλώσσα θεωρούνται ισότιμες στη διδασκαλία. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ψυχολογία και την αυτοεκτίμηση των παιδιών, που δεν είναι αναγκασμένα να θεωρούν τη μητρική τους γλώσσα ως «γλώσσα του σπιτιού», αλλά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον γλωσσικό που τα ελληνικά και τα γερμανικά αντιμετωπίζονται ισότιμα. Αυτό το προνόμιο δεν το έχουν τα παιδιά που επισκέπτονται αμιγώς ελληνικό σχολείο στο εξωτερικό ούτε όμως και τα παιδιά που επισκέπτονται γερμανικό σχολείο και Τ.Ε.Γ.
• Οι μαθητές μαθαίνουν και τις 2 γλώσσες και τις 2 κουλτούρες σε ικανοποιητικό επίπεδο και μπορούν να σταθούν και στα 2 περιβάλλοντα με επιτυχία. Μπορούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους και στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης και στο γερμανικό.
• Τα ελληνόγλωσσα σχολεία δεν είναι απλώς χώροι εκμάθησης της γλώσσας, αλλά και κυψέλες ελληνικού πολιτισμού και ενίσχυσης της ελληνικής ταυτότητας των μαθητών. Και αυτό μέσα από βιωματικές διαδικασίες μάθησης και παιδείας και όχι με ρομαντική διάθεση ή μουσειακή αντιμετώπιση.

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΧΟΛΕΙΩΝ

• Ελλείψεις εκπαιδευτικών ή καθυστερήσεις στη στελέχωση των σχολείων με εκπαιδευτικούς. Αυτό γεμίζει τους γονείς με ανασφάλεια και είναι ο κύριος λόγος που κάποιος δε φέρνει τα παιδιά του στο ελληνικό σχολείο.
• Η διαρκής υπόνοια (που μερικές φορές γίνεται και πράξη) ότι τα σχολεία θα κλείσουν. Οι Έλληνες γονείς θέλουν η πολιτική για τα σχολεία του εξωτερικού να είναι ξεκάθαρη, μακρόπνοη και να μην αλλάζει με τις αλλαγές των κυβερνήσεων ή με βάση τις ιδεοληψίες του κάθε Υπουργού. Απαιτείται μακρόπνοη εθνική πολιτική για τα σχολεία του εξωτερικού.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

• Το μοντέλο της Βαυαρίας είναι ικανοποιητικό, αλλά χρειάζεται αξιολόγηση για την αποτελεσματικότητά του και διορθωτικές κινήσεις. Για παράδειγμα, τα Ελληνικά Μαθηματικά δεν συμβαδίζουν με την ύλη των Γερμανικών Μαθηματικών, με αποτέλεσμα οι μαθητές μας στο Λύκειο να έρχονται με πολλά κενά.
• Τα Λύκεια στη Βαυαρία είναι αμιγή, όμως τα επισκέπτονται μαθητές που έχουν τελειώσει τη δίγλωσση εκπαίδευση στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Επομένως, είναι μαθητές αυξημένων ικανοτήτων και στις 2 γλώσσες, αλλά όχι στο ίδιο επίπεδο με τους μαθητές στην Ελλάδα. Ως εκ τούτου, είναι τελείως αντιπαιδαγωγική η χρήση της τράπεζας θεμάτων στα σχολεία του εξωτερικού. Δεν εξυπηρετεί κανέναν απολύτως εκπαιδευτικό σκοπό, αντιθέτως αποθαρρύνει τους μαθητές μας συγκρίνοντάς τους με μαθητές άλλων εκπαιδευτικών συστημάτων. Με την ίδια λογική η τράπεζα θεμάτων θα πρέπει να ισχύει και για τα ευρωπαϊκά σχολεία, που είναι δίγλωσσα και τρίγλωσσα.
• Τα γερμανόφωνα μαθήματα πρέπει να γίνονται από εκπαιδευτικούς με γερμανόφωνη εκπαίδευση. Τα μαθήματα της γερμανόφωνης ζώνης στα σχολεία μας δεν μπορούν να γίνονται από εκπαιδευτικούς γερμανικής φιλολογίας, που διδάσκουν τα γερμανικά ως 2η/ξένη γλώσσα. Μια λύση θα ήταν η πρόσληψη ντόπιου προσωπικού για τα μαθήματα της γερμανόφωνης ζώνης.

Στο ραγδαια μεταβαλλόμενο τοπίο της ελληνικής διασποράς και της διαδικτυακής υπεροχής στην επικοινωνία και στην προώθηση της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού όπως το καταγράφει και η πρόταση, είναι αναγκαίο να συμβάλουμε στη δημιουργία των δικτύων μεταξύ προσώπων, κοινοτήτων και θεσμών με σκοπό τη διευρυμένη εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας και του ελληνικού βιβλίου, την υποστήριξη της μετάφρασης και της διαγλωσσίας, τη διοργάνωση διαδικτυακών και όχι μόνο εργαστηρίων για τη δημιουργία γλωσσικού υλικού προσαρμοσμένου στις διαφορετικές κατά χώρα ανάγκες της ομογένειας, τη διατήρηση ανοιχτών δεσμών με τα πανεπιστημιακα΄ιδρύματα, τις έδρες διδασκαλίας αρχαίας και νέας ελληνικής, μεσαιωνικών σπουδών ιστορίας και πολιτισμού, την ανοιχτή επικοινωνία με συλλόγους γονέων και ελληνων εκπαιδευτικών που έχουν μεταναστεύσει ειδικά την τελευταία δεκαετία, την ανίχνευση κέντρων διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας σε δημτοτικό επίπεδο π.χ. Volkshochschule στη Γερμανία και διασύνδεση με κοινότητες και κέντρα ελληνικής γλώσσας που προσφέρουν ελληνικά μαθήματα και πτυχία γλωσσομάθειας…

Ειδικότερα για το Βερολίνο προτείνω να εντάξουμε στο διάλογο:

1. το Centrum Modernes Griechenland του FU Berlin https://www.cemog.fu-berlin.de [email protected]
2. το μεταφραστικό εργαστήρι diablog.eu https://diablog.eu/?fbclid=IwAR1u39R8tflwsoVw2IV-Uc3Bs4GaKFy9veCxciqOun-PaClNTiXUQPMmpnY
3. το Κεντρο ελληνικού πολιτισμού
4. το κέντρο ελληνικής γλώσσας
5. έδρες αρχαιογνωσίας (ιστορίας και γλώσσας) στα δυο πανεπιστήμια του Βερολίνου
6. έδρες βυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών, θεατρικών ομάδων των πανεπιστημίων
7. φεστιβαλ ελληνικού κινηματογραφου στο Βερολίνο
8.ομάδες ελληνικής φιλαναγνωσίας
9. εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων που μετανάστευσαν, ειδικά τα τελευταια δέκα χρόνια
10. συλλόγους φίλων μουσείων με ενδιαφέρον για την κλασσική και βυζαντινή ελλάδα.
11. δημους του Βερολίνου που διοργανώνουν μαθήματα εκμάθησης νεοελληνικής γλώσσς σε αλλοδαπούς.
12. την ελληνική Κοινότητα Βερολίνου και την Ορθόδοξη Εκκλησία του Βερολίνου.

Με συντροφικούς χαιρετισμούς,

Κωνσταντίνος Λύρατζης
Εκπαιδευτικός/Μουσειολόγος
Νομαρχιακή Οργάνωση Γερμανίας
Βερολίνο